Ds. Jacob van Heusden

In de museumkamer op de eerste zolder van de Beekse toren is een hele vitrine gereserveerd voor ds. Jacob van Heusden. Daarnaast is ds. van Heusden in Hilvarenbeek geëerd met een straatnaam. Niet verwonderlijk dat Bekenaren zich de vraag stellen: Welke betekenis heeft deze dominee gehad voor kerk en samenleving, in het bijzonder voor Hilvarenbeek?

lithografie door P. Barbiers naar een schilderij van A. du Bois

Jacob van Heusden werd op 30 januari 1757 te Hilvarenbeek geboren en overleed er op 24 februari 1841. Hij bezocht de Latijnse School in ‘s-Hertogenbosch en studeerde Theologie in Leiden. In 1791 werd hij beroepen in zijn geboorteplaats Hilvarenbeek, waar hij tot aan zijn emeritaat in 1839 het ambt van predikant zou uitoefenen.

Met de komst van de revolutionaire Fransen (1794) brak voor de tot dan toe bevoorrechte hervormde kerk een moeilijke tijd aan, en zeker nadat op grond van de ‘Bataafse Staatsregeling’ (1798) de Petruskerk weer aan de rooms-katholieken moest worden overgedragen. Het was ds. van Heusden die met hulp van koning Lodewijk-Napoleon (1806-1810) erin slaagde om in 1809 aan de noordzijde van de Markt (= Vrijthof) het zogenaamde Lodewijkskerkje te realiseren, nog steeds de ontmoetingsplaats voor de protestantse en oecumenische geloofsgemeenschap.

Nu de hervormden hun dominante positie in de Beekse samenleving dreigden kwijt te raken, zochten vele van hen hun heil buiten Hilvarenbeek, waardoor de protestantse gemeenschap dreigde dood te bloeden. Om het tij te keren richtte ds. van Heusden in 1822 de ‘Protestantse Maatschappij ter bevordering van welstand’ op, waarvan de naam in 1830 werd gewijzigd in ‘Maatschappij tot bevordering van welstand’. Doel van de Maatschappij was het aankopen van onroerend goed om daarmee armlastige protestantse gezinnen tegen een geringe pacht een zeker bestaan te bieden en langs die weg kleine protestantse gemeenten in stand te houden met ‘nuttige welvarende leden.’ Ook werden (vooral) uit Zeeland boerengezinnen aangetrokken om op de aangekochte bedrijven een nieuw bestaan op te bouwen. Mede daardoor bleef in Hilvarenbeek e.o. het aantal protestanten op peil.

Klein begonnen, heeft de ‘Maatschappij van Welstand’ zich tot een actieve charitatieve organisatie ontwikkeld met als hoofdzetel Amersfoort; onder de Welstandkoepel bevindt zich sinds 2003 o.a. het Jacob van Heusdenfonds. Dit fonds richt zich op ‘mensen met een smalle beurs’ die om verschillende redenen niet in staat zijn noodzakelijke uitgaven en voorzieningen te betalen.

Als predikant stond ds. van Heusden bekend als een man met een rotsvast geloof, die ook theologische traktaten schreef, zoals ‘Over de voortreffelijkheid van het gereformeerde boven het roomsche geloof …’. Daarnaast stond hij wijd en zijd bekend als een wijs en vredelievend mens, die succesvol bemiddelde in religieuze twisten en dreigende kerkelijke afscheidingen. Ook in Hilvarenbeek zocht en vond hij de verbinding tussen protestanten en rooms-katholieken. Daarmee won hij aan gezag en sympathie, ook bij de r.-k. meerderheid. Geen wonder dat enkele dagen na zijn overlijden ‘niet weinigen Roomschen met hunne geestelijken’ de lijkbaar volgden.

In 1840 werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw; deze onderscheiding werd pas na zijn dood aan het schilderij toegevoegd. Van hem, de eenvoudige, algemeen geliefde en sociaal betrokken herder, had deze opsmuk niet gehoeven.