Landelijke Monumentendag 2025 heeft als thema ‘Erfgoed & Architectuur’, dat op verschillende manieren kan worden ingevuld. De landelijke organisatie geeft drie deelthema’s: Architecten en hun meesterwerken - Bouwstijlen en tijdperken - Ambacht en vakmanschap.

Ontdek de huizen ontworpen door Beekse architecten

Op Monumentendag 2025 worden vanaf 10.30 uur drie Beekse architecten en ééntje uit Goirle voor het voetlicht gehaald. De heemkundekring heeft een boeiende wandelroute uitgezet langs 24 huizen die deze architecten hebben ontworpen tussen 1900 en 1955. Je kunt de route de gehele dag lopen aan de hand van een gratis routeboekje. Voor het centrum van Hilvarenbeek zijn de panden beeldbepalend.

De drie deelthema’s van Nationale Monumentendag komen terug in de route langs de 24 Hilvarenbeekse panden die begint en eindigt op de binnenplaats van het gemeentehuis. Dat is een voor de hand liggende locatie, omdat het gemeentehuis ontworpen is door Jos Bedaux. Bovendien wordt Landelijke Monumentendag ook dit jaar ondersteund door het gemeentebestuur. Op de binnenplaats presenteert de heemkundekring de vier architecten en de eigen activiteiten.

De route wordt zonder gids gelopen, dus wanneer u zelf wilt. Monumentendag wordt om 10.30 uur op de binnenplaats geopend door wethouder Piet Machielsen. De afsluiting is om 17.00 uur. Bij het begin ontvangt iedereen een routebeschrijving met informatie over de panden en over de architecten. Bij een vijftal panden wordt uitgebreidere informatie gegeven door de eigenaar of door middel van een paneel.

Op een andere manier kijken

Tijdens de wandeling leer je op een andere manier kijken naar de huizen waar iedereen dagelijks langs rijdt. Het gaat om relatief jong erfgoed, maar daarom niet van minder belang, dat laat zien hoe honderd jaar geleden de woningnood werd opgelost. Door de explosieve toename van de bevolking ontstond vanaf pakweg 1900 een grote behoefte aan nieuwe woningen.

De nieuwbouw verrees aan Wouwerstraat, Gelderstraat, Diessenseweg, Varkensmarkt, Voortsepad, Koestraat, Doelenstraat en Paardenstraat. Daar lagen nog veel onbebouwde percelen. De ‘ontwikkelaars’ waren de fabrikanten en andere welgestelde inwoners. We komen de families Jacobs, Van de Broek en Bressers regelmatig tegen. Maar ook aannemers bouwden voor eigen rekening en verkochten de huizen vervolgens door.

Bouwkundige tekeningen

Hilvarenbeek kende tot 1936 geen lokale architecten, wel bouwkundig tekenaars die ook met een eigen visie gebouwen ontwierpen. Personen in Hilvarenbeek die een huis wilden bouwen, zochten vooral in de directe omgeving naar zo’n bouwkundig tekenaar/architect. Veel van de bewaard gebleven tekeningen zijn staaltjes van vakmanschap, waarbij elk detail zorgvuldig is vastgelegd. De bestekken die bij de bouwtekeningen horen, bieden een goed inzicht in de bouwpraktijken van die tijd.

Vier architecten voor het voetlicht

Jos Bedaux, 1910-1989

Bedaux was autodidact en leerde het vak vooral bij zijn vader. De eerste jaren bouwt hij in een stijl die aan Kropholler doet denken. Al voor de oorlog gaat dat over in een eigen romantisch traditionalisme. In 1938 begon hij officieel zijn eigen bureau. Na de oorlog haalt hij classicistische elementen in zijn architectuur. In de jaren vijftig pakt hij een eigen modernistische stijl op, die gekenmerkt wordt door een tijdloze ingetogenheid.

Janus Smolders, 1894-1979

Een duizendpoot die behalve gemeentelijk opzichter onder meer ook brandmeester, schatter van dranklokaliteiten en klokkenist was. In de avonduren maakte hij tientallen bouwtekeningen, maar een scherp onderscheid tussen werk en privé was er niet. Bouwkundig tekenen leerde hij bij aannemer Michiel Bedaux, vader van Jos Bedaux. Janus was de oudste zoon van het echtpaar Smolders-van Britsem aan de Voortsepad 3 en 5. Met Josina van Opstal, met wie hij in 1924 trouwde, kreeg hij acht kinderen.

Antoon Smolders, 1863-1952

Woonde en werkte aan Vrijthof 3. Het pand, dat een rijksmonument is, werd later toegevoegd aan de Rabobank. Antoon Smolders huwde met Johanna Smulders. Het echtpaar kreeg acht kinderen. Met twee zonen leidde hij aannemingsbedrijf A.A. Smolders en Zn. Aan de Varkensmarkt 15-17 werden voor de zonen twee woningen met een werkplaats gebouwd. Hij ontwierp zelf veel woonhuizen en enkele bedrijfspanden maar maakte ook gedetailleerde uitvoeringstekeningen op basis van architectonische ontwerpen van anderen.

Pierre Tooten, 1910-1994

Zoon van meester Jac. Tooten. Pierre was de eerste Bekenaar die een architectenopleiding afrondde (1936). Al in hetzelfde jaar ontwierp hij het notarishuis aan de Doelenstraat naast zijn ouderlijke woning. Na zijn huwelijk in 1945 met Ted Arons gaat het echtpaar, dat drie kinderen krijgt, in Veghel wonen. In die regio ontwikkelt hij zich tot een belangrijk architect, maar hij laat zijn sporen ook na in Hilvarenbeek en omgeving. Na de dood van Ted Arons, hertrouwt hij met Els van der Heijden, met wie hij nog een zoon krijgt.

Bezoek het Pomphuis in Haghorst

Op zondag 14 september opent het monumentale Pomphuis in Haghorst van 11.00 tot 17.00 uur zijn deuren voor publiek in het kader van de landelijke Open Monumentendag. Een unieke gelegenheid om dit bijzondere gebouw van binnen te bekijken en kennis te maken met de rijke historie én de toekomst van duurzame energie in onze regio.

Het Pomphuis, gebouwd in 1923, maakte destijds deel uit van het sluiscomplex in het Wilhelminakanaal. Het diende om het waterpeil op peil te houden en is tegenwoordig een rijksmonument. Nog altijd is de originele machinerie aanwezig.

Dankzij de inzet van lokale vrijwilligers en coöperatie Hilverstroom krijgt het gebouw een tweede leven als plek voor de opwekking van duurzame waterkrachtenergie.

Rondleidingen

Tijdens de open dag worden er rondleidingen gegeven.

Vrijwilligers nemen bezoekers mee langs de oorspronkelijke installaties en vertellen over de bijzondere geschiedenis en de duurzame toekomst van het gebouw.

In 2018 kreeg het Pomphuis zelfs hoog bezoek: Koning Willem-Alexander kwam naar Haghorst om met eigen ogen te zien hoe coöperaties en vrijwilligers bijdragen aan de leefbaarheid en duurzaamheid in onze dorpen. Hij liet zich rondleiden en sprak met lokale initiatiefnemers over wind-, zonne- en waterenergie.

Zondag 14 september – 11.00 tot 17.00 uur – Pomphuis Haghorst (Moergestelseweg 1).

ErfgoedWeekend Oirschot op 13 en 14 september

In het tweede volle weekend van september is het al 39 jaar lang Open Monumentendag. Oirschot doet al mee vanaf het allereerste begin in 1987. Met in 2025 het landelijk thema ‘Erfgoed & Architectuur’ als leidraad heeft het organiserend Erfgoedplatform Oirschot weer een boeiend programma kunnen maken. Ga kijken en ontdekken: erfgoed is altijd dichtbij in Oirschot!

Er zijn exposities over originele bouwtekeningen van monumenten in De Beerzen in Het Oude Kerkje en in Oirschot in het Koetshuis van de pastorie in de Nieuwstraat en in het Boterkerkje. Er zijn exposities en presentaties over 1000 jaar Mariaverering in Oirschot in de Sint-Petrusbasiliek en in Museum De Vier Quartieren, er is informatie over de tijd dat het Boterkerkje een katholieke kerk was.

OIRSCHOT

In de Heemkamer (Dekanijstraat 10) wordt een film vertoond over stoelenmatter Simon van Loon en in de Raadskelder over het Oude Raadhuis. Oirschotse architecten worden belicht in een presentatie in het Koetshuis van de pastorie. De architectuur/techniek van een watermolen wordt zichtbaar en duidelijk na uitleg door de molenaar in de Spoordonkse watermolen. En zoals gebruikelijk tijdens het ErfgoedWeekend Oirschot: alle locaties die meedoen zijn gratis toegankelijk.

Immaterieel erfgoed en de BNG Erfgoedprijs

Bij erfgoed hoort ook immaterieel erfgoed: tradities, gebruiken. Eén daarvan is een kaarsje aansteken bij de kapel van de Heilige Eik, een officieel bedevaartsoord sinds 1612. Er wordt aangenomen dat Mariaverering al 1000 jaar plaatsvindt in Oirschot, daarom wordt door het hele jaar 2025 daar op verschillende manieren aandacht aan besteed. Tijdens het ErfgoedWeekend Oirschot is dat dus in de Sint-Petrusbasiliek, in het museum De Vier Quartieren en door de lezing ‘Maria in vijftig tinten blauw’ door Wim Weren in de Sint-Joris kapel. De BNG Erfgoedprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan de gemeente met het beste erfgoedbeleid. Oirschot heeft die in 2025 gewonnen.

‘Oirschot Mobiel’: rollend erfgoed van Old Timers Oirschot

Op zondag 14 september de show van OTO. Antieke auto’s, vrachtwagens, agrarische voertuigen: het is er allemaal. Geïnspireerd door het thema ‘Erfgoed & Architectuur’ hebben OTO-leden bedacht om de ‘architectuur’ van auto’s te behandelen: het ontwerpen van auto’s en logo’s van automerken. Mooi te combineren met de gratis torenbeklimming op zondagmiddag!

Muziek en meer

Op zondag kun je in de Oude Raadskelder luisteren naar concerten van Roel Timmers. In de toren van de Sint-Petrusbasiliek geeft beiaardier Rosemarie Seuntiëns uitleg over de beiaard. Zoals Gerard Hafkenscheid van alles vertelt over het gerestaureerde orgel.

Kinderen van harte welkom

Ook kinderen kunnen tijdens het erfgoedweekend kennis maken met monumenten en historie. Anne Marie Rossou, manager van Visit Oirschot en lid van de organisatie, vertelt:

“Voor alle kinderen is er tijdens Open Monumentendag de Maria Bingokaart! Je vindt Maria in Oirschot in vele soorten en maten, in gebouwen en straten. Heb je bingo?! Lever de kaart dan in, voor alle deelnemers is er een kleine verrassing. De Maria-Bingokaart kun je ophalen bij Museum de Vier Quartieren en het Oude Raadhuis. Wil je nog meer Maria? Kom dan naar Museum De Vier Quartieren, knutsel mee of maak een reuzepuzzel van Maria en geniet van de speciale Maria-playlist”.

DE BEERZEN

In Oostelbeers in De Kerk geeft Jan van Gerven uitleg bij het gebouw, de ramen en de gewelven. Bij ‘Beers Thuis’ (Schoolstraat 4) zijn bouwtekeningen van de school uit 1930 te zien, zelfs verwerkt in het behang en op zondagmiddag worden bouwtekeningen van ‘jonge monumenten’ in het Oude Kerkje tentoongesteld. Verder zijn er mooie fietsroutes langs jonge monumenten en langs Maria gevelstenen en Maria kapellen in De Beerzen.

Alle informatie over de exacte locaties en activiteiten en openingstijden zijn terug te vinden op de website van Open Monumentendag of in de speciale Open Monumentendag app.