Geschiedenis is het geheugen van de mensheid; heemkunde, of te wel studie van ons erfgoed, vormt het geheugen van onze gemeenschap, Hilvarenbeek. Daarvoor is onderzoek nodig, anders verdwijnen grote delen van de herinnering aan het verleden in de mist der tijden. Gelukkig zijn er de onderzoekers van de Heemkundige Kring, Ioannes Goropius Becanus, die de geschiedenis tot leven brengen. Zoals nu weer blijkt in de jongste editie van hun publicatie, die is genoemd naar twee toponiemen aan de rand van onze gemeente.
door Kees van Kemenade
Het is toch ongelooflijk: naarmate de Tweede Wereldoorlog verder van ons verwijderd raakt, wordt er méér over geschreven. Het is de generatie van mensen die de oorlog nooit zelf beleefden, maar wel werden opgevoed met verhalen over die periode. Zo vertelt Ine Spapens-van den Biggelaar hoe na de Duitse capitulatie de bevrijding werd gevierd. De optochten, de feesten, de terugkeer van gevangenen en geëvacueerden, en de algehele blijdschap. Ondertussen was er wel nog het gevaar van mijnenvelden, vooral in de akkers en weilanden rondom Biest-Houtakker. Een dorp dat bijna de gehele maand oktober in de frontlinie lag. Er was ook nog het verdriet van hen bij wie huis en haard verloren was gegaan als gevolg van de bombardementen met artillerie in die maand. Ook Emmanuel Naaijkens besteedt aandacht aan het herdenken in de naoorlogse jaren en vraagt zich af, wie in de toekomst dit nog wil en kàn doen.
Goed of fout?
De Koninklijke Marechaussee was in 1940 de belangrijkste politiemacht in ons land, met een kazerne aan de Diessenseweg en eigen posten in de kerkdorpen. De bezetter schrapte natuurlijk onmiddellijk de aanduiding Koninklijke, maar liet het politieapparaat wel intact. Ton de Jong onderzocht het werk van de individuele politiemannen. Ook zij die na de oorlog gezuiverd werden. Dat is een onderzoek of zij zich loyaal naar Nederland hadden opgesteld, of dat zij hand en spandiensten aan de Duitsers hadden geleverd. In ieder geval was de hoogst gedecoreerde en dus goede marechaussee in Nederland, Karst Smit, een tijdlang gelegerd in Hilvarenbeek. Hij zou hier eigenlijk een straatnaam verdienen. Bij alle onderzoeken naar goed of fout bleek wel hoe moeilijk het was om mensen te beoordelen en te veroordelen. Een ambtenaar of een marechaussee die bevelen opvolgde van zijn meerderen? Een gevluchte Britse piloot aanhouden en overleveren, omdat er veel getuigen waren die men niet kon vertrouwen? Als hij het niet deed, en verraden werd, dan betekende het arrestatie en deportatie.
de marechausseekazerne aan de Diessenseweg van waaruit veel verzetswerk in de oorlog werd gepland
Sociale zorg
Er staat nog veel meer te lezen in de laatste uitgave van Tussen paradijs en Toekomst, zoals een verhaal over Godfried Bomans, die zelfs een straatnaam heeft in Hilvarenbeek, maar het dorp slechts eenmaal bezocht. Deze echte ‘Bekende Nederlander’ en nu welhaast vergeten, werd in 1952 gehuldigd tijdens de Groot-Kempische Cultuurdagen. Emmanuel Naaijkens geeft een nauwkeurig verslag van die gebeurtenis en de reden waarom van die huldiging.
Jan van Helvoirt, voor wie de archieven geen geheimen kennen, onderzocht een hoeve en vooral de eigenaren ervan op de Biest. Een boerderij waarvan de opbrengsten gebruikt werden voor de armensteun in ’s-Hertogenbosch. Sociale zorg was toen in handen van particuliere organisaties die meestal bekend stonden onder de naam Tafels van de Heilige Geest. Toen de staat langzamerhand deze tak van zorg overnam, zijn ze geleidelijk verdwenen. De lokale Sint Vincentius verenigingen, die opereerden vanuit de kerk, hebben al lang hun activiteiten gestaakt. (de overkoepelende organisatie bestaat nog wel)